CO₂ is de grote "boosdoener" in het klimaatdebat. Dit is broeikasgas nummer 1, en met de uitstoot hiervan hebben wij mensen het klimaat op aarde al flink veranderd. Wetenschappelijke grafieken liegen er niet om; sinds we op grote schaal CO₂ zijn gaan uitstoten, is de temperatuur op aarde enorm gestegen. Maar wat is CO₂ ook alweer, hoezo warmt hierdoor de aarde op en hoe moeten we omgaan met onze CO₂-uitstoot? In dit artikel lees je een recap over dit alles en zetten we de verschillen tussen CO₂-reductie en CO₂-compensatie op een rijtje.
Wat is CO₂?
CO₂ staat voor koolstofdioxide. Het is een kleurloos, reukloos en niet-giftig gas dat van nature in de atmosfeer voorkomt. Het gas bestaat uit één koolstofatoom (C) en twee zuurstofatomen (O), vandaar de naam "di” (2)-oxide.
CO₂ speelt een essentiële rol in de koolstofcyclus van de aarde. Het gas wordt onder andere geproduceerd in natuurlijke processen, zoals de ademhaling van mensen en dieren komt en bijvoorbeeld bij vulkaanuitbarstingen of bosbranden. CO₂ wordt vervolgens weer opgenomen door planten en bomen, die het omzetten naar zuurstof. Dit proces heet fotosynthese. Zo houdt de aarde de hoeveelheid CO₂ in balans. Deze kringloop wordt de de natuurlijke koolstofcyclus genoemd.
Verstoorde balans tussen CO₂-uitstoot en opname
Eerder bleef de hoeveelheid CO₂- in de atmosfeer min of meer in balans; door de natuurlijke koolstofcyclus was alle CO₂ die vrijkwam ongeveer in balans met de CO₂ die weer werd opgenomen. Maar deze balans is verstoord geraakt. Wij mensen zijn sinds de Industriële Revolutie heel veel meer CO₂ gaan uitstoten; vooral door het verbranden van fossiele brandstoffen (zoals steenkool, olie en aardgas) voor energie. Er is ook veel CO₂ vrijgekomen doordat bos gekapt is; voor hout voor brandstof, of om een andere invulling aan het land te geven. Het evenwicht in de koolstofcyclus is dus verstoord geraakt: we zien nu 40 procent meer CO₂ in de atmosfeer dan 250 jaar geleden (1).
In figuur 1 zie je ontwikkeling van de CO₂-concentratie in de atmosfeer, vanaf 804.000 jaar voor Christus tot nu. Wetenschappers kunnen de concentraties uit het verleden meten door kilometers diepe gaten te boren in ijslagen of metingen te doen in hout(resten). CO₂ kan namelijk duizenden jaren opgeslagen zitten in de luchtbelletjes diep in het ijs en in de kernen van hout (dode en levende bomen). Door al deze metingen aan elkaar te knopen, kunnen we dus meer dan 800.000 jaar terug in de tijd ‘kijken’.
CO₂: standaardeenheid voor broeikasgassen
CO₂ is een broeikasgas, net als bijvoorbeeld methaan (CH4) en lachgas (N2O). CO₂ is de internationaal gekozen “standaardmaat” waarin we ook andere broeikasgassen uitdrukken, namelijk in verhouding hoeveel sterker/zwakker deze zijn dan CO₂. Hoe sterk een broeikasgas is, wordt ingeschaald door verschillende kenmerken; bijvoorbeeld hoelang het gas in de atmosfeer aanwezig blijft voordat het reageert of vervalt, of hoeveel energie het kan absorberen.
Deze sterkte wordt vervolgens uitgedrukt in de maat die we “CO₂-equivalenten” noemen. Één kilo CO₂-emissie heeft dus een sterkte van één kg CO₂-equivalenten. Methaan is een sterker broeikasgas dan CO₂; het effect van één kilogram methaan uitstoot staat gelijk aan de uitstoot van maar liefst 28 kilogram CO₂ (!). Daarmee krijgt één kilo methaan een sterkte van 28 kg CO₂-eq. Hieronder zie je een lijstje met enkele van de belangrijkste broeikasgassen en de bijbehorende CO₂-equivalenten.
(Bron gegevens: Wikipedia)
Het versterkte broeikaseffect
Zonlicht dat de aarde bereikt, wordt deels door het aardoppervlak opgenomen. De rest kaatst terug, en verlaat onze planeet weer via de atmosfeer. Maar de broeikasgassen in de atmosfeer houden deze reflectie tegen; de warmte kan niet meer (volledig) ontsnappen, en blijft daarom achter in de atmosfeer. Dit effect heet het broeikaseffect; zonlicht en warmte komen de aarde binnen, kunnen niet ontsnappen en warmen daarom de aarde en de atmosfeer meer en meer op (1). Net als in een broeikas gebeurt.
We hebben veel aan dit broeikaseffect te danken; zonder dit effect zou de gemiddelde temperatuur op onze planeet zo’n -18 graden Celsius zijn. Maar door alle extra broeikasgassen die wij uitstoten, en de verstoring van de koolstofcyclus, hebben we momenteel te maken met een versterkt broeikaseffect. En een sterke opwarming van de gemiddelde temperatuur. Met alle gevolgen van dien.
We zien bijvoorbeeld smeltende ijskappen, stijgende zeeniveaus, steeds extremere weersomstandigheden, veranderingen in ecosystemen en levensomstandigheden voor planten en dieren. Ecosystemen staan onder druk, de biodiversiteit neemt af, dier- en plantsoorten worden met uitsterven bedreigd. Bovendien, als bepaalde drempelwaarden overschreden worden, is de schade in veel gevallen niet meer te herstellen.
(Source: https://climatekids.nasa.gov/greenhouse-effect/)
Dus, wat nu?
Zoveel CO₂ in de atmosfeer is dus helemaal niet wenselijk. Het CO₂-gehalte is nu al schrikbarend hoog. Wetenschappers waarschuwen wereldwijd voor de desastreuze gevolgen als dit gehalte nog verder stijgt. Het enige juiste dat we kunnen doen is dus om, per direct, de uitstoot van CO₂ radicaal te verminderen. En, in aanvulling hierop, de huidige CO₂-concentratie in de atmosfeer weer te verlagen.
CO₂-voetafdruk als meeteenheid
Hoe minder CO₂ we uitstoten, hoe beter. Hier begint het mee. En waar komen deze CO₂-emissie vandaan? CO₂ komt vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen; bijvoorbeeld in transport (benzine, kerosine), bij de productie van allerlei producten die we in ons dagelijks leven gebruiken, bij het verwarmen (met gas) van je huis of kantoor. En in de veeteelt wordt ook veel CO₂ (en andere broeikasgassen) uitgestoten.
Inzicht in hoeveel CO₂-emissie je als persoon, of bedrijf hebt, kan je helpen om deze CO₂-uitstoot te verminderen. Je kunt je CO₂-emissies berekenen met een CO₂-voetafdruk. Dit is een goede meet-eenheid om je milieu-impact mee te beschrijven. Een CO₂-voetafdruk is de optelsom van alle broeikasgas-emissies, uitgedrukt in CO₂-equivalenten. Je kunt je CO₂-voetafdruk berekenen per zelfgekozen tijdsperiode, bijvoorbeeld over je impact per maand. Of per jaar.
CO₂-reductie voor bedrijven
Als bedrijf heb je mogelijk een grote CO₂-voetafdruk. Denk bijvoorbeeld eens aan alle fossiele brandstoffen die je gebruikt voor je transport. Of alle energie die je gebruikt op je kantoor, of om je machines draaiende te houden. De CO₂-voetafdruk gaat van één bedrijf, in veel gevallen, om een hele andere orde van grote dan van één individu of één huishouden.
Bij bedrijven is daarom een enorme milieu-winst te halen, het bedrijfsleven kan een sleutelrol spelen in de verduurzaming van onze samenleving. En als je als bedrijf de CO₂-voetafdruk van je producten of diensten verkleint, kunnen consumenten en andere bedrijven - via hun keuze voor jouw organisatie - daarmee ook hun eigen voetafdruk te verkleinen.
We zeggen natuurlijk niet dat het duurzame gedrag van individuen minder belangrijk is. Sterker nog, individuen, en consumenten hebben ook een sleutelrol. Want zij kunnen met hun wensen en koopgedrag organisaties beïnvloeden. Simpel gezegd: verduurzamen moeten we samen doen.
Als je een CO₂-reductie strategie wilt opzetten, raden wij aan om eerst je CO₂-voetafdruk te (laten) berekenen. Ons mantra is: ‘You can’t manage what you don’t measure.’ Want pas als je je impact kent, kun je deze verkleinen.
Wij werken volgens deze aanpak:
- CO₂-voetafdruk berekenen
- CO₂-reductiestrategie ontwikkelen
- Begeleiding bij het uitvoeren van deze CO₂-reductiestrategie (indien nodig).
Hier vind je een aantal tips om de uitstoot van je organisatie te verminderen.
CO₂ compensatie
Maar je kunt toch ook compenseren voor je CO₂-uitstoot? Waarom zou je moeite doen om je uitstoot te verminderen, als je ook gewoon op dezelfde manier verder kunt gaan en je uitstoot kunt compenseren?
Omdat CO₂-compensatie op zichzelf geen oplossing is voor klimaatverandering.
Want zolang er nieuwe CO₂ wordt uitgestoten, gaat klimaatverandering door. De enige echte oplossing is dus de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. En uiteindelijk helemaal te stoppen met fossiele brandstoffen.
Er zijn een aantal kanttekeningen om rekening mee te houden bij CO2-compensatie:
- Een veel voorkomende vorm van CO₂-compensatie is via het planten van bomen. Maar hier ontstaat een flinke vertraging tussen de huidige uitstoot en de toekomstige compensatie. Het duurt namelijk een aantal jaar voordat een jonge boom een effectieve hoeveelheid CO₂ kan opnemen. En tot die tijd stijgt het CO₂-gehalte in de atmosfeer gewoon verder, met alle gevolgen van dien.
- Bovendien is CO₂-opslag in fossiele brandstoffen- qua tijdsduur van de opslag- niet hetzelfde als CO₂-opslag in bomen. In de fossiele brandstoffen in de bodem was de CO₂ eeuwenlang opgesloten, totdat deze verbrand werden (in fabrieken en transport) en de CO₂ werd afgegeven aan de atmosfeer. Bomen slaan CO₂ voor een veel kortere periode op; in veel gevallen een tiental-jaar; totdat de bomen omvallen of gekapt worden. De opgeslagen CO₂ komt dan alweer vrij. De opslag volgt in beide materialen dus een hele andere tijdscyclus, en daardoor kun je deze niet zomaar tegen elkaar wegstrepen.
- Er is simpelweg niet genoeg ruimte op onze planeet om zoveel bomen aan te planten als nodig zouden zijn om voor de totale wereldwijde uitstoot te compenseren. Er zit dus een maximum aan de hoeveelheid CO₂ die we op deze manier kunnen compenseren.
- Dan is er nog de vrijwillige carbon credit markt. Bedrijven kunnen vrijwillig hun uitstoot compenseren door de aankoop van carbon credits, investeringen in natuur projecten die CO₂ moeten opvangen. Denk hier bijvoorbeeld aan het voorkomen van ontbossing in de Amazone of grootschalige herbebossingprojecten in Zimbabwe. De aankoop van zulke credits zou gelijk moeten staan aan een te compenseren hoeveelheid CO₂ die het bedrijf uitstoot. Maar de Recente ontwikkelingen
hebben laten zien dat standaarden die deze projecten moeten beoordelen, zoals Verra en Gold Standard, de CO₂-compensatie van hun projecten zeer grof overschatten en dat de projecten eigenlijk niets toevoegen aan het verminderen van CO₂ in de atmosfeer. Ze schetsen dus een veel te rooskleurig beeld. Gevolg is dat bedrijven denken te verduurzamen, maar in werkelijkheid gewoon hetzelfde blijven uitstoten. Terwijl de tussenpartijen er juist veel aan verdienen.
Volgens sommige experts kan dit systeem de klimaatcrisis zelfs verergeren. Naast het feit dat het heel complex is om vast te stellen hoeveel CO₂ daadwerkelijk door deze compensatieprojecten wordt opgenomen, worden andere criteria als sociale impact en biodiversiteit vaak onvoldoende meegewogen.
- Veel organisaties springen in deze veelbelovende nieuwe industrie, met als doel om uiteindelijk zoveel mogelijk credits te verkopen onder onjuiste claims. Dit betekent niet dat alle compensatie-initiatieven bij voorbaat kansloos zijn. Er is alleen nog veel mis met het huidige systeem van het verhandelen van carbon credits en het toezicht daarop. Helaas bestaat er nog geen internationale sluitende wet-en regelgeving rondom vrijwillige carbon credits die controleert of de credits aan hun claims voldoen.
Wil je meer weten over hoe verschillende wetenschappers denken over CO2 compensatie? Lees dan dit artikel van The Guardian.
CO₂-compensatie is wel een goede aanvulling op CO2-reductie:
-Enerzijds heeft een organisatie namelijk al, zolang deze bestaat, broeikasgassen uitgestoten. Het kan geen kwaad om deze “pijn”nog een beetje te verzachten door te compenseren via CO₂-compensatieprojecten. Maar dan moet een organisatie wel heel zorgvuldig een compensatie-partner kiezen; een partner die echt compenseert voor wat hij belooft.
-Bovendien nemen bedrijven vaak zelf 2030, of pas 2050, als deadline om hun emissies op terug te dringen. CO2-compensatie is dan een tijdelijke aanvulling hierop, om in de tussentijd de schade te beperken.
-En zelfs als een bedrijf wel per direct haar CO₂-emissie wil reduceren: deze reductie kan bijna nooit per direct ingaan. Het kost namelijk tijd totdat het effect van reductiemaatregelen zichtbaar is. Omdat de implementaties van de maatregelen zelf tijd kosten, om bijvoorbeeld organisatorische of financiële redeneren.
-Soms zijn er ook nog technologische beperkingen of zijn er nog geen CO₂-neutrale oplossingen beschikbaar. Tot dat moment is compensatie een goede tussen-oplossing.
Er wordt momenteel hard gezocht naar andere, innovatieve manieren om CO₂ uit de lucht te halen. Door CO₂ bijvoorbeeld op te slaan onder de grond of in de oceaan (wist je dat de oceanen sowieso een cruciale rol spelen in opslag van CO₂?). Of viafilters die CO₂ uit de lucht filteren en om zetten in gesteente. Maar deze oplossingen zijn op het moment nog onderontwikkeld en/of financieel erg kostbaar, en daarom kunnen deze nog niet op grote schaal worden toegepast.
Greenwashing of echte duurzaamheid?
Zolang je alleen compenseert voor je CO₂-uitstoot, en deze niet vermindert, ben je dus niet écht duurzaam bezig. Regelmatig komen bedrijven in opspraak omdat ze onterechte claims doen over hun klimaat- of CO₂-neutraliteit; door beloftes te doen over compensatie van hun impact, of de impact van hun organisatie minder groot te laten lijken dan deze in werkelijkheid is. Op deze manier misleiden bedrijven hun klanten en consumenten.
Dit fenomeen heet greenwashing: het weglaten van informatie, misleidende beloftes doen, overdrijven of liegen over je groene acties. Maatschappij en media zijn steeds alerter en kritischer op Greenwashing. Een beschuldiging hiervan komt je imago en geloofwaardigheid zeker niet ten goede. Klanten en consumenten vinden duurzaamheid steeds belangrijker, en beoordelen merken en organisaties meer en meer hierop. Maar het gaat dan wel om echte duurzaamheid; misleidende claims op dit vlak
richten meer schade aan dan goeds.
Source 1: https://www.milieucentraal.nl/klimaat-en-aarde/klimaatverandering/wat-is-het-broeikaseffect/
Zelf aan de slag
Als je de CO₂-voetafdruk van je organisatie wilt verkleinen en waar nodig wilt compenseren, neem dan contact met ons op. We begeleiden je graag bij je aanpak.
We hebben bovendien een krachtige tool ontwikkeld voor bedrijven waarmee ze zelf hun CO₂-voetafdruk kunnen meten. Begin met het minimaliseren van je impact met onze Business Carbon Calculator.
