De bouwsector is een sector met een grote impact op het milieu. Tegelijk is het een sector die voor grote opgaven staat: hoe kunnen we, met een groeiende wereldbevolking en veranderende woon- en werkwensen, passende gebouwen en een fijne leefomgeving blijven voorzien? Dit - en andere uitdagingen - vragen aanpassing en ontwikkeling van de wereldwijde bouwsector. De weg naar een duurzame bouwsector wordt al door verschillende opdrachtgevers en opdrachtnemers onderzocht, en er liggen nog veel kansen voor toekomstige innovaties. In dit artikel krijg je een introductie in waarom duurzaam bouwen belangrijk is, en hoe dit er concreet uit kan zien.
Waarom is duurzaam bouwen belangrijk?
De wereldwijde bouwsector en gebouwde omgeving zijn verantwoordelijk voor een groot aandeel van de totale, door de mens veroorzaakte uitstoot van broeikasgassen. Het gebouwgebonden energieverbruik en de CO₂ -uitstoot die vrijkomt bij de productie van bouwmaterialen vormen samen een kwart (26%) van alle - door de mens veroorzaakte - broeikasgasemissies.
Met name de productie van traditionele bouwmaterialen zoals beton, staal, aluminium, bakstenen en kunststoffen hebben een grote impact op het klimaat. Bouwprojecten hebben daarnaast ook een grote impact door al het transport rondom de bouwplaats; van materialen, machines, werknemers etc.
Met een groeiende wereldbevolking neemt de behoefte aan (nieuw)bouw niet af. Maar traditionele bouw vormt een steeds grotere belasting voor het klimaat. Daarom is er behoefte aan duurzame vormen van bouw, waarmee we ook in de toekomst bouwprojecten kunnen blijven uitvoeren. Daarnaast vraagt de bestaande woningvoorraad om een verduurzamingsslag, om kostbare energie te besparen. Ook dit is een grote opgave.
© Daria Scagliola & Stijn Brakkee
Wat is biobased bouwen?
Met welke materialen je bouwt, bepaalt in grote mate hoe duurzaam je bouwt.
We kunnen een onderscheid maken tussen biotische en abiotische materialen:
- Biotische materialen zijn levende, hernieuwbare materialen, afkomstig uit de natuur. Een andere benaming is biobased. Hout is hier een voorbeeld van.
- Abiotische materialenzijn niet-levende, niet hernieuwbare materialen die door de mens geproduceerd zijn. Beton is hier een voorbeeld van.
Sinds de industriële revolutie is de mens steeds meer biotische- door abiotische materialen gaan vervangen. Voor de productie van deze abiotische materialen zijn fossiele brandstoffen nodig en komt veel CO₂ - en andere broeikasgassen - vrij. Deze emissies zijn gigantisch: ongeveer 14% van alle de door de mens veroorzaakte emissies zijn afkomstig uit de productie van beton en staal. Dit aandeel is zo hoog omdat de materialen onder hoge temperaturen worden geproduceerd (soms boven 1500 graden Celsius), en ze daardoor een hoog energieverbruik -en bijhorende CO₂ -uitstoot- hebben. De emissies van de mondiale betonproductie zijn zelfs hoger dan de emissies van de mondiale vliegsector (!).
Biobased materialen, aan de andere kant, veroorzaken geen gigantische CO₂ emissies. Sterker nog, veel biobased materialen slaan zelfs CO₂ op tijdens hun leven. Denk aan bomen, die CO₂ uit de lucht vangen en dit omzetten naar materiaal om mee te kunnen groeien. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld de hennepplant en allerlei grassoorten.
Andere voordelen biobased bouwen
Biobased materialen zijn veel lichter dan veel abiotische materialen. Zo is (naald)hout bijna vijf keer lichter dan beton (500kg/m³ tegenover 2400 kg/m³), en heel veel lichter dan staal (7900 kg/m³) of aluminium (2700 kg/m³). Dit scheelt enorm in transport; om een m³ hout te vervoeren is veel minder (fossiele) brandstof nodig dan een m³ beton of staal. Ook hierdoor zijn biobased materialen een goede keuze als je duurzaam wilt bouwen.
Dat hout - en andere biobased materialen - zoveel lichter zijn dan traditionele abiotische materialen heeft ook consequenties voor wat er vanuit architectonisch oogpunt mogelijk is. Omdat gebouwen minder eigen gewicht te dragen hebben, is er over-all minder materiaal nodig om tot een dragende constructie komen. Dit is nog een kenmerk van biobased materialen waardoor biobased gebouwen een kleinere impact op het klimaat hebben dan zware, niet-biobased gebouwen.
Biobased materialen zijn bovendien heel geschikt om modulair- en circulair- mee te bouwen. Hout is makkelijk te bewerken, raam/deur-vormen zijn er makkelijk in te zagen en je kunt er makkelijk prefab-elementen mee maken. Deze elementen zijn vervolgens makkelijk te (de)monteren en de onderdelen kunnen elders een nieuwe toepassing vinden. Elementen kunnen dus goed hergebruikt worden. En als volledig hergebruik niet meer gaat, dan kan het element tot een kleiner element worden teruggebracht. Of het hout kan, als grondstof,voor een andere toepassingen worden ingezet.
Biobased materialen worden geleverd door de natuur; ze groeien on-going terug. Met goed beheer en planning komt er daarom geen einde aan de mogelijke inzet van deze materialen. Bij abiotische materialen ligt dit anders; niet alleen raken de fossiele brandstoffen op -die nodig zijn om deze materialen te produceren-, maar ook de grondstoffen, waar ze in de eerste plaats uit gemaakt worden.
Bron: https://edition.cnn.com/style/worlds-largest-wood-city-to-be-built-in-stockholm/index.html
Hout is een voorbeeld van een biobased materiaal wat ontzettend veel potentie heeft en al in diverse nieuwbouwprojecten ingezet wordt. Zo wordt het zwembadencomplex voor de Olympische Spelen in Parijs grotendeels uit hout opgetrokken, waarbij duurzaamheid en herbestemming integraal zijn meegenomen in het ontwerp. En in Stockholm, Zweden wordt momenteel de grootste houten nieuwbouwwijk ter wereld gebouwd.
Ook dichter bij huis wordt er al volop ingezet op houtbouw. In de metropoolregio Amsterdam (MRA) is de Green Deal Convenant Houtbouw opgericht, met het doel dat vanaf 2025 20% van alle nieuw te bouwen woningen uit hout (en andere biobased materialen) worden opgetrokken. Dit gaat jaarlijks een besparing van circa 220.000 ton CO₂ -uitstoot en een aanzienlijke vermindering van de stikstof-uitstoot opleveren.
Veel van deze houtbouwprojecten zijn momenteel in aanbouw of zijn al gedeeltelijk voltooid. Als je wilt weten waar deze projecten zich bevinden, kun je de Locatiemonitor bekijken.
Mythes rondom bouwen met hout
Maar nog niet iedereen is helemaal overtuigd van de rol die hout kan spelen in een omslag naar een duurzame bouw. Vaak worden er, onterecht, aannames gedaan over de eigenschappen en mogelijkheden van bouwen met hout. Veel mensen maken zich zorgen over bijvoorbeeld de brandwerendheid van houten gebouwen. Of de levensduur van houten gebouwen, of de bestendigheid van de constructies. Maar hout is een bouwmateriaal wat in bijna geen enkel opzicht onder doet van traditionele materialen zoals beton en staal.
Imme groet, Senior Duurzaam Bouwen Expert; Vaak hoor je nog dat houtbouw te duur is. Maar ook dit is in de huidige markt sterk aan het veranderen, houtbouw is bijna zo goed als concurrerend in de bouwkosten. Daarnaast is er steeds meer ervaring met houtbouw, waardoor alle partijen goed met dit materiaal kunnen (gaan) werken.
Ontdek alle -onterechte- mythes rondom houtbouw in het ebook: "Discussing Timber Myths: a dialogue between our ambitions and the facts" - AMS Institute for advanced metropolitan solutions.
Bron: De Houtbouw Revolutie. Op weg naar een circulaire toekomst.
Pablo van der Lugt & Atto Harstra. Material District, 2021
