Bij het uitvoeren van een levenscyclusanalyse (LCA) wordt rekening gehouden met veel verschillende vormen van milieu-impact. Deze verschillende effecten worden gegroepeerd in wat we 'impactcategorieën' noemen. In dit artikel gaan we dieper in op de verschillende impactcategorieën, leggen we uit wat elke categorie inhoudt en hoe belangrijk deze zijn om weloverwogen, milieubewuste beslissingen te kunnen nemen.
Door inzicht te krijgen in de specifieke milieu-impact van de verschillende stadia van de levenscyclus van een product, kunnen bedrijven en consumenten duurzamere keuzes maken die bijdragen aan het verminderen van hun totale milieu-impact.
Context: wat is een LCA
Een levenscyclusanalyse (LCA) is een methode die wordt gebruikt om de milieu-impact van een product te evalueren, over alle levensfasen van een product van de wieg tot het graf - van de winning van grondstoffen tot de verwerking van materialen, productie, distributie, gebruik, reparatie en onderhoud, en verwerking of recycling. Door verder te kijken dan de traditionele productie- en verbruiksprocessen biedt LCA een uitgebreid inzicht in de milieu-aspecten en potentiële effecten gedurende de levenscyclus van een product.
Je hebt natuur wel over van CO2, of kooldioxide, gehoord. Maar er zijn veel meer emissies, sommige minder bekend, maar met niet minder impact op het milieu. Stikstof is er daar bijvoorbeeld één van en veroorzaakt veel problemen voor de Nederlandse samenleving.
Een van de sterkste punten van LCA is de mogelijkheid om een breed scala aan milieu-impact categorieën mee te wegen die stakeholders helpen inzicht te krijgen in de ecologische voetafdruk van hun producten of diensten. Deze impactcategorieën omvatten, maar zijn niet beperkt tot, de bijdrage aan klimaatverandering, uitputting van hulpbronnen, watergebruik, eutrofiëring, verzuring en aantasting van de ozonlaag. Elke categorie meet verschillende milieubelastingen en geeft inzicht in hoe een product bijdraagt aan deze effecten.
Lees voor een introductie tot LCA's onze LCA-beginnersgids hier.
Wat zijn impactcategorieën
Impact categorieën worden soms ook indicatoren genoemd. Het zijn bepaalde emissies, gegroepeerd in één categorie. Indicator is echter een algemeen woord dat verwijst naar een signaal. Zo zijn broeikasgasemissies indicatoren van de opwarming van de aarde. Elke effectcategorie heeft dus zijn eigen gedefinieerde indicatoren.
Elke impact categorie vertegenwoordigt een specifiek milieuthema, of plaats in het ecosysteem. In de fase van de levenscycluseffectbeoordeling (LCIA) worden de gegevens van de levenscyclusinventarisatie (LCI) vertaald naar het effect ervan op verschillende milieuthema's. Bij effectbeoordeling gaat het erom rekening kunnen houden met de werkelijke effecten op mensen, ecosystemen en hulpbronnen. Terwijl in de inventarisatiefase alleen de hoeveelheden zoals tonnen emissies of liters brandstof bijhoudt.
Bijvoorbeeld: om een bepaald product te produceren heeft u aardgas nodig. De hoeveelheid gebruikte m3 aardgas komt uit je inventarisatie (LCI). Bij de verbranding van aardgas komt onder andere CO2 vrij. In de LCIA-fase wordt het klimaateffect van de CO2-uitstoot op de opwarming van de aarde uitgedrukt en berekend.
Verschillende LCIA-methoden
Er bestaan verschillende effectbeoordelingsmethoden, die leiden tot verschillende effectcategorieën. Enkele algemeen bekende zijn bijvoorbeeld CML-IA (basis voor EN15804), Product Environmental Footprint (PEF) of ReCiPe.
Maar sommige effectcategorieën - die in meerdere effectbeoordelingsmethoden aan bod komen - zijn gebaseerd op dezelfde bron. Dit is bijvoorbeeld het geval met klimaatverandering of Global Warming Potential (GWP). In de meeste LCIA-methoden is dit gebaseerd op onderzoek van het IPCC.
De onderstaande tabel toont alle effectcategorieën volgens de Environmental Footprint (EF)-methode.
Midpoints en endpoints
LCIA kan op verschillende niveaus worden uitgevoerd. Midpoint-indicatoren - zoals die in de tabel - bevinden zich in het midden van de oorzaak-gevolgketen. Wanneer de effectbeoordeling is gebaseerd op midpoint-effectindicatoren, worden de inventarisatieresultaten samengebracht in groepen stofstromen die kunnen bijdragen aan hetzelfde milieueffect. Midpoints beschrijven het effect op de verschillende milieuthema's afzonderlijk, zoals klimaat, aantasting van de ozonlaag etc.
De schade van alle midpoints samen kan dan worden berekend tot endpoints, ook wel beschermingsgebieden genoemd. Hier worden midpoints gecombineerd tot één maatstaf voor schade, vaak voor drie algemene gebieden: schade aan de menselijke gezondheid, schade aan ecosystemen (verlies aan biodiversiteit) en uitputting van hulpbronnen. Deze endpoints zijn gemakkelijker te begrijpen en te communiceren, maar minder nauwkeurig.
Niet elke effectbeoordelingsmethode beschikt over endpoints. Van de drie in dit artikel genoemde methoden beschikt alleen ReCiPe daarover.
Wie is je publiek?
ISO 14044 - de norm die de richtlijnen geeft voor LCA's - geeft enkele eisen en aanvullende aanbevelingen voor de keuze van de juiste impactcategorieën. Er staat bijvoorbeeld dat de keuze van de impactcategorieën moet garanderen dat zij:
- Zijn niet overbodig en leiden niet tot dubbeltellingen
- Belangrijke effecten niet verhullen
- Zijn volledig
- Traceerbaarheid mogelijk maken
Verder stelt de ISO enkele aanvullende verplichte criteria vast. Ten eerste moet de lijst van effectcategorieën in overeenstemming zijn met het doel en de reikwijdte van de studie. Wanneer je bijvoorbeeld een volledige milieubeoordeling uitvoert, kun je je niet concentreren op één enkele effectcategorie.
Ten tweede moeten de geselecteerde effectcategorieën volledig zijn als het gaat om de milieuproblemen in verband met het bestudeerde productsysteem. Potentiële milieuproblemen van je product moeten dus worden weergegeven door een effectcategorie.
Ten derde moet de selectie goed worden gedocumenteerd, met verwijzingen naar alle informatie en bronnen. Dit wordt aangepakt door het schrijven van een LCA-rapport, volgens ISO 14044 en ISO 14040.
Externe factoren
Natuurlijk zijn er externe factoren die de keuze voor een bepaalde reeks effectcategorieën beïnvloeden en bepalen. Een voor de hand liggende factor is de beschikbaarheid van de LCIA-methode in de versie van de gebruikte LCA-software.
Andere externe factoren voor deze keuze zijn onder meer: eisen die voortvloeien uit het vastgestelde doel, eisen van de opdrachtgever van een LCA, vaste eisen, bijvoorbeeld voor milieuproductverklaringen (EPD's) of productmilieuvoetafdrukken (PEF's) of uit onderliggende sectorale productcategorieregels (PCR's).
Lees meer over de verschillen tussen LCA, EPD & PEF.
Normalisatie en weging
Bij het uitvoeren van een LCA zijn normalisatie en weging optionele stappen volgens ISO 14044. Normalisatie en weging maken het mogelijk uw LCA-resultaten uit te drukken door de resultaten samen te voegen tot één score, waarbij aan de verschillende milieueffecten een verschillend gewicht wordt toegekend.
Voor het PEF wordt een wegingsmethode ontwikkeld. Weging geeft een wegingsfactor aan elke emissie- of effectcategorie en drukt het totale effect uit in één enkele eenheid.
De Nederlandse Milieuprestatiebeoordelingsmethode - de LCA-regels voor de Nederlandse bouw, gebaseerd op EN15804 - kent één score die momenteel veel wordt gebruikt bij aanbestedingen. Het heet de Milieukostenindicator (ECI) en drukt het totale milieueffect uit in geldwaarde: euro.
